Kilka słów od tłumacza, czyli krótki poradnik dla dociekliwych

Kilka słów od tłumacza, czyli krótki poradnik dla dociekliwych — dodatkowy, niekanoniczny rozdział, znajdujący się na końcu wszystkich siedmiu powieści o Harrym Potterze, tylko w polskiej wersji językowej. Został napisany przez Andrzeja Polkowskiego, który jest odpowiedzialny za tłumaczenie tych książek.

Każdy z rozdziałów zawiera wstęp, wyjaśniający, że powstał on w celu wyjaśnienia pochodzenia niektórych zwrotów pojawiających się w serii książek. W pierwszych dwóch tomach tłumacz informuje, że późniejsze wydania tych książek zawierają poprawki w przekładzie (wspomina również o wymyślonym przez niego zaklęciu Maltranslatora, które jest odpowiedzialne za błędy w tłumaczeniach). W późniejszych częściach ta wzmianka już się nie pojawia, by nie przedłużać poradnika i ponieważ autor uważa, że czytelnik na pewno sięgnął po poprzednie części.

Po wstępnie wymienione są wybrane przez tłumacza terminy, wraz z definicją oraz genezą powstania (zazwyczaj geneza dotyczy tylko oryginalnych, angielskich form, ale w niektórych przypadkach dotyczy również polskich wersji).

Omawiane zwroty i terminy[]

Harry Potter i Kamień Filozoficzny[]

Zwrot (wersja pl.)	Wersja oryginalna (ang.)	Uwagi i komentarze
Domy	Houses	Nawiązują do „domów” z angielskich szkół z internatem, jednak w Hogwarcie nie były to osobne budynki, a różne części zamku.
Dormitorium	Dormitory	Z łaciny „sypialnia” Określenie używane w klasztorach, a także angielskich szkołach z internatem.
Draco		Czytaj: draco Z łaciny „wąż” albo „smok” Nawiązanie do Drakona, który był znany ze swoje surowości.
Dumbledore		Czytaj: dambldo(r) Z angielskiego „trzmiel”.
Dyptam	Dittany	Łacińska nazwa to Dictamnus albus.
Filch		Czytaj: fylcz Z angielskiego „zwędzić coś” lub „ściągnąć cichaczem”.
Gryffindor		Griffin to z angielskiego „gryf” Końcówka or może nawiązywać do złota lub wybrzeża Uczniów Gryffindoru nazywano Gryfonami.
Hogwart		Nazwa może pochodzić od nazwiska właściciela okolicznych ziem Hog z angielskiego to „wieprz” Wart z angielskiego to „kurzajka”, „brodawka”, w XIX wieku zyskało znaczenie „podoficer”, a w uczniowskim slangu „kot” (czyli uczeń pierwszego roku).
Hooch		Czytaj: huucz Z angielskiego „gożoła” lub „bimber”.
Hufflepuff		Czytaj: haflpaf Nazwa przywodzi na myśl onomatopeje „chuch”, „pyk”, „puch” i „puf”.
Irytek poltergeist	Peeves poltergeist	Od peeve czyli „irytować”, „rozdrażniać” Poltergeist oznacza nietypowe zjawisko, związane z hałasem i ruchem przedmiotów wywołanym przez bliżej nieokreślone siły.
Kafel	Quaffle	Angielska wersja kojarzy się ze słowem quaff, co oznacza „pić coś łapczywie”, „żłopać” Niemieccy gracze Quidditcha określają piłkę terminem Der Quaffel.
Kamień Filozoficzny	Philosopher's Stone	Łacińska nazwa to lapis philosophorum Dosłownie „kamień folozofów”.
Longbottom		Z angielskiego „długozadek” albo „chudozadek”.
Miotły	Broomstick	Na Śląsku pojawiło się spolszczenie angielskiej nazwy w piosence „O północy na brumśtyku”.
Mugole	Muggle	Jedne ze znaczeń słowa muggles to „frajerzy”, „naiwniacy” i „tumany” Po publikacji pierwszych dwóch tomów Harry'ego Pottera słowo „mugol” stało się powszechne, zaczęło funkcjonować jako nazwa pospolita, dlatego w nowych wydaniach pisane jest małą literą.
Noc Duchów	Halloween	Nawiązanie do święta Halloween.
Potter		Z angielskiego dosłownie „garncarz” Jako czasownik oznacza „grzebać się”, „dłubać”, „włóczyć się” i „wałęsać”.
Prefekt	Prefect	Nawiązanie do gospodarza klasowego.
Privet Drive		Czytaj: prywyt draiw Dosłownie oznacza „uliczka Ligustrowa” Nazwa nie została spolszczona, ponieważ dla tłumacza to tak jakby anglik nazwał ulicę Obozową Camp Street, a miasto Łódź Boat City.
Pudding		Tradycyjna angielska potrawa gotowana na parze.
Quidditch		Czytaj: kłyddycz W języku angielskim istnieje pochodzące z łaciny słowo quiddity, oznaczające „sedno sprawy”, „istotę rzeczy”, „wykręty” i „wybiegi” W Polsce przyjęła się oryginalna nazwa gry.
Ravenclaw		Czytaj: rewenkloo Raven to z angielskiego „kruk” Clav to z angielskiego „pazur”, „szpon”.
Slytherin		Nazwa budzi skojarzenia czegoś obślizgłego, ślizgającego się od angielskiego slither, albo czegoś chytrego od sly Uczniowie Slytherinu nazywani są Ślizgonami.
Sprout		Z angielskiego „kiełek”, „pęd”.
Stopa	Foot	Miara równa 30,48 cm Tłumacz zachował oryginalną miarę ze względu na to, że akcja dzieje się w Anglii.
Tiara	Hat	Z angielskiego Hat to dosłownie „kapelusz” Polska nazwa nawiązuje do nakryć głowy perskich magów.
Tłuczki	Bludger	Prawdopodobnie pochodzi od angielskiego bludgeon, co oznacza „pałkę” lub „maczugę” Na wschodzie Polski występuje w formie żeńskiej (ta tłuczka).
Transmutacja	Transfiguration	Dziedzina magii zajmująca się zmienianiem rzeczy w inne rzeczy.
Ulica Pokątna	Diagon Alley	Polska nazwa nawiązuje do greckiego diagonus (przekątna) oraz oddaje sekretny charakter ulicy.
Znicz	Snitch	Z angielskiego Snitch oznacza „ukraść coś chyłkiem”, „zwędzić”, „donosiciel”, „kapuś” i „czałowiek, który potrafi zmyślać różne rzeczy” Polska nazwa jest fonetycznym zapożyczeniem oryginalnej formy.

Harry Potter i Komnata Tajemnic[]

Wiele terminów z pierwszego tomu powtórzyło się w drugim.

Zwrot (wersja pl.)	Wersja oryginalna (ang.)	Uwagi i komentarze
Cal	Inch	Miara równa 2,54 cm.
Charłak	Squib	Z angielskiego squib to „satyra”, „paszkwil”, ale może być rozumiane jako „słabeusz” (zwłaszcza w odniesieniu do słabego dziecka). Nawiązanie do przedstawiania charłaków w świecie magii jako osoby żałosne.
Fawkes		Czytaj: feuks Prawdopodobne nawiązanie do Guya Fawkesa.
Jęcząca Marta	Moaning Myrtle	Z angielskiego Myrtle to „mirt”, czyli krzew, z którego angielskiego dziewczęta wiły wianki ślubne. Słowo myrtle odnosiło się do brzydkich panien, niezdolnych do znalezienia męża. W polskiej wersji imię zostało zmienione na „Marta”, ponieważ mirt w języku polskiej występuje w formie męskiej.
Nora	The Burrow	Nazwa domu rodziny Weasleyów.
Proszek Fiuu	Floo Powder	Czytaj: fluu pauder.
Riddle		Czytaj: ridl Z angielskiego „zagadka” Imię Marvolo może nawiązywać do słowa marvel, czyli „coś zdumiewającego”.
Szlamy	Mudbloods	Z angielskiego Mudbloods można rozumieć jako „osobnicy szlamowatej krwi”.
Ulica Śmiertelnego Nokturnu	Knockturn Alley	Słowo Knockturn pochodzi z połączenia knock, czyli „zdzielić”, „powalić” oraz słowa „nokturn”.
Wierzba Bijąca	Whomping Willow	Polska nazwa nawiązuje do określeń takich jak wierzba płacząca lub wierzba rosochata.
Wmigurok	Kwikspell	Polska nazwa to połączenie zwrotów „w mig” i „urok”, co ma oznaczać, że kurs gwarantuje szybką naukę magii.
Zgredek	Dobby	Z angielskiego Dobby oznacza zdziecinniałego staruszka Polska nazwa pochodzi ze slangu przestępczego i szkolnego, oznacza godnego pogardy wapniaka.

Harry Potter i więzień Azkabanu[]

Wiele terminów z poprzednich tomów powtórzyło się w trzecim.

Zwrot (wersja pl.)	Wersja oryginalna (ang.)	Uwagi i komentarze
Albinek	Binky	Imię króliczka należącego do Lavender Brown.
Animag	Animagus	Z łaciny animal to „zwierzę”, a magus to „mag”.
Black Syriusz		Syriusz to inaczej Psia Gwiazda.
Błędny Rycerz	Knight Bus	Angielska nazwa to gra słów, ponieważ knight (rycerz) i night (noc) wymawia się tak samo. Polska nazwa jest oparta o charakter magicznego autobusu.
Błyskawica	Firebolt	Z angielskiego firebolt to „piorun” lub „pocisk ognisty”.
Bogin	Boggart	Oryginalna nazwa może pochodzić ze słowiańskiego bog co oznacza ducha, albo z angielskiego angielskiego bog, czyli bagna. Polska nazwa powstała z oryginalnej, której nadano bardziej słowiańskie brzmienie.
Dementorzy	Dementors	Określenie wymyślone przez autorkę.
Druzgotek	Grindylow	Z angielskiego grind to „miażdżyć”, „kruszyć”.
Fałszoskop	Sneakoscope	Z angielskiego sneak to „donosić”, „kablować”.
Gargulki	Gobstones	Gob to z angielskiego „plwocina”, a stones to „kamienie” Polska nazwa nawiązuje do „gargulca” (inaczej „rzygacza”) czyli kamiennego zakończenia rynny.
Glizdogon	Wormtail	Polska nazwa nawiązuje do szczura, którego ogon przypomina glizdę.
Gumochłony	Flobberworm	Autorką polskiej nazwy jest Joanna Lipińska.
Hardodziob	Buckbeak	Jednymi ze znaczeń angielskiego słowa buck są terminy „pysznić się” i „być buńczucznym”.
Hogsmeade		Czytaj: hogsmiid Hog to po angielsku „wieprz”, „świnia” Masde prawdopodobnie pochodzi od meadow, czyli „łąka” lub od mead, czyli „miód pitny”.
Krzywołap	Crookshanks	Crook to z angielskiego „haczyk” shanks to z angielskiego „golenie” i „nogi”.
Lunatyk	Moony	Z angielskiego mooony to „księżycowy”, „bujający w obłokach”, „marzyciel” i „lunatyk”.
Lupin, Remus		Lupus to z łaciny „wilk” Remus to imię jednego z założycieli Rzymu, który wraz z bratem bliźniakiem został wykarmiony przez wilczycę.
Łajnobomba	Dungbomb	Czytaj: dangbom.
Łapa	Padfoot	Pad to po angielsku „włóczyć się” Foot to po angielsku „stopa”, „noga”.
Majcher	Ripper	Z angielskiego ripper to dosłownie „rozpruwacz” Polska nazwa została wybrana w ramach konkursu, została wybrana spośród około 300 zgłoszeń, a jej autorka jest Agnieszka Kowalska.
Mapa Huncwotów	Maruders Map	Maruder to z francuskiego „włóczęga” w polskim wydaniu nie użyto oryginalnej nazwy ponieważ kojarzy się z kimś kto marudzi.
Miodowe Królestwo	Honeydukes	Z angielskiego honeydukest to dosłownie „książęta miodu”.
Numerologia	A'rithmancy	Dziedzina magii.
Piwo kremowe	Butterbeer	Napój wprawiający w wesoły nastrój.
Ponurak	Grim	Olbrzymi pies-widmo.
Prefekt Naczelny	Head Boy	Czytaj: hedboj Wybierany przez grono nauczycielskie „starosta” szkoły.
Rogacz	Prongs	Z angielskiego prong czyli „widły”, „widelec” i „odnoga poroża jelenia”.
Szlaban	Detention	Detention z angielskiego znaczy „areszt”.
Szyszymora	Banshee	Czytaj: banszii
Teleportacja	Apparition/Disapparition	„Zdeportować” czyli zniknąć w wyniku teleportacji, z angielskiego disapparate „Zaportować” czyli pojawić się w wyniku teleportacji, z angielskiego apparate.
Zwodnik	Hinkypunk	Czytaj: hinkypank

Harry Potter i Czara Ognia[]

Zwrot (wersja pl.)	Wersja oryginalna (ang.)	Uwagi i komentarze
Auror		Prawdopodobnie pochodzi od łacińskiego auris czyli „ucho”, które jest symbolem czujności.
Czyrakobulwa	Bubotuber	Oryginalna nazwa pochodzi od połączenia słowa buber, czyli „choroba polegająca na obrzeku przepukliny” z tuber, czyli „bulwa”.
Fatalne Jędze	Weird Sisters	Oryginalna nazwa pochodzi od trzech czarownic, które przepowiedziały Makbetowi przyszłość.
Gigantojęzyczne toffi	Ton-tongue toffi	Z angielskiego ton to „tona”, a tongue to „język”.
Leprokonus	Leprechauns	Leprechauns to ludowa odmiana fir dhearg, czyli „czerwonych ludków”. W polskij wersji dodano końcówkę „us” by nawiązać do słowa „konus”.
Mrużka	Winky	Z angielskiego wink oznacza „mrugać”.
Myślodsiewnia	Pensieve	Z angielskiego pensive to „zamyslony”, a sieve to „sito”. Z łaciny penso oznacza „rozważać”, „rozmyślać”
Niuchacze	Nifflers	Od sniff czyli „wąchać”.
Omnikulary	Omnioculars	Z łaciny omnis to „wszelki”.
Sklątka tylnowybuchowa	Blast-ended skrewts	Oryginalna nazwa pochodzi od skojarzenia dźwiekowo-znaczeniowego, ponieważ blast-ended to dosłownie oznacza „tylnowybuchowe”.
Skrzeloziele	gillyweed	Z angielskiego gill to „skrzele”, a weed to „ziele”.
Smoki	Dragon	Rogogon węgierski — Hungarian Horntail, od horn, czyli „róg” i tail, czyli „ogon”. Walijski zielony — Common Welsh Green, od common, czyli „zwykły”, „pospolity”. Szwedzki krótkopyski — Swedish Short-Snout, od short, czyli „krótki” i snout, czyli „pysk”. Chiński ogniomiot — Chinese Fireball, od fireball, czyli „kula ognia”.
Stowarzyszenie WESZ	S.P.E.W. (Society dor the Promotion od Elfish Welfare)	Angielska nazwa dosłownie oznacza „Stowarzyszenie na rzecz Dobra Skrzatów”, a skrót S.P.E.W. to „zwymiotować”. Ponieważ nie można było dosłownie przenieść nazwy, tłumacz wymyślił inny skrót o równie negatywnym znaczeniu.
Syrena	Mermaid	Z angielskiego mermaid to „rusałka”, „syrena” i „tryton”.
Śmierciożercy	The Death Eaters	The Death Eaters dosłownie oznacza „zjadacze śmierci” Polska nazwa pochodzi od słowa „ludożercy”.
Świstoklik	Portkey	Od port, czyli „otwór” i key, czyli „klucz”. Polska nazwa nawiązuje do błyskawicznego przenoszenia się w wyznaczone miejsce. Tylko czarodzieje z Podhala nadal używają nazwy „portki”.
Świstoświnka	Pigwidgeon	Od pig, czyli „świnia” oraz widgeon, czyli „świstun” (odmiana kaczki).
Tryton	Merman	Od mer, czyli „morze” i man czyli „człowiek”.
Turniej Trójmagiczny	The Triwizard Tornament	Przedrostek tri oznacza „potrójny”, co odnosi się do ilości uczestników, szkół i zadać konkursu.
Wile	Veela	Odniesienie do bułgarskich czarownic, które były nazywane „wilami” lub „wiłami”.

Harry Potter i Zakon Feniksa[]

Zwrot (wersja pl.)	Wersja oryginalna (ang.)	Uwagi i komentarze
Bahanki	Doxies	Polska nazwa powstała z pomocą Joanny Lipińskiej, która uznała, że oryginał nawiązuje do „bachanalii”.
Bombonierki Lesera	Skiving Snackboxes	Z angielskiego to skive oznacza „migać się” lub „urwać się”, a snackbox to „pudełko z przekąskami”. Przetłumaczone zostały również konkretne słodycze wchodzące w skład bombonierki: Wymiotki Pomarańczowe — Puking Pastilles Omdlejki Grylażowe — Fainting Fancies Krwotoczki Truskawkowe — Noseblood Nougat.
Chrapak krętorogi	Crumple-Horned Snorkack	Z angielskiego Crumple-Horned oznacza dosłownie „krętorogi” Snorkack prawdopodobnie pochodzi od to snore, czyli z angielskiego „chrapać”.
Colloportus		Czytaj: kolloportus Z łaciny colligo oznacza „wiązać”, „spajać”; a porta to „drzwi”, „brama”.
Ględatek Niepospolity	Blibbering Humdinger	Humdinger oznacza kogoś lub coś niezwykłego Blibbering to prawdopodobnie połączenie słów blabbering i gibbering, które oznaczają mówienie bzdur.
Kafle, Tłuczki i Znicz		W bierniku nazwy te odmieniane są: „Kafla” „Tłuczka” „Znicza”.
Legilimencja	Legilimency	Z łaciny legree oznacza „czytać”, a mens to „umysł”, ale może być też rozumiane jako „serce”, „dusza” lub „wspomnienia”.
Luna Lovegood		Czytaj: Luna Lawguud Z łąciny Luna oznacza „książyc”, a po angielsku lunatic to „wariat” Przezwisko „Pomyluna” w oryginale brzmi Loony, co po angielsku oznacza „pomyleniec”, „dziwak”.
Magnolia Crescent		Czytaj: Megneoulie Kresnt w polskiej wersji trzeciego tomu została nazwana „Magnoliowym Łukiem”, ale ponieważ tłumacz nie chciał tłumaczyć nazw ulic w piątej części użył oryginalnej nazwy.
Metamorfomag	Metamorphmagus	Z grackiego metamorphosis to „przemiana”, a magus oznacza „maga”.
Nieśmiałek	Bowtruckle	Angielska nazwa prawdopodobnie nawiązuje do fonetycznego podobieństwa z bough, czyli „gałązka” i truckle, czyli „poniżyć się”.
Odorosok	Stinksap	Od stink, czyli „smród” i sap, czyli „soki roślinne”.
Oklumencja	Occlumency	Z łaciny occludo oznacza „zamknąć”, a mens to „umysł”, „serce”, „dusza” lub „wspomnienia”.
Stworek	Kreacher	Angielska nazwa nawiązuje fonetycznie do creature czyli „stwór”, „kreatura” Pejoratywne znaczenie imienia w oryginale nie znalazło się w polskiej wersji, która była wpasowywać się do imion innych skrzatów z serii.
Szpiczak	Knarl	Polska nazwa nawiązuje do jeży, z którymi mylono szpiczaki.
Zakon Feniksa	The Order of the Phoenix	Angielskie słowo order pochodzi od łacińskiego ordo, które oznacza „rząd”, „szereg”, „oddział” lub „porządek” Ponieważ w języku angielskim słowo order posiada bardzo szerokie znaczenie, bardzo trudno było wymyślić polski odpowiednik. Nazwa „Zakon Feniksa” została ostatecznie wybrana przez wydawnictwo.
Żongler	The Quibbler	Po angielsku quibbler oznacza dosłownie „osobę przesadnie drobiazgową”, „formalistę”, „kogoś kto się czepia szczegółów”, ale może to również rozumieć jako kogoś kto żongluje słowami by osiągnąć zamierzony efekt.

Harry Potter i Książę Półkrwi[]

Zwrot (wersja pl.)	Wersja oryginalna (ang.)	Uwagi i komentarze
Bujdka	Hokey	Z angielskiego hokey to „fałszywy” Polskie imię nawiązuje do imion innych skrzatów (Zgredka, Mrużki i Stworka).
Burkes	Burke	Czytaj: be(r)ks Polska forma nazwiska wynika z pomyłki tłumacza, który w pierwszym tomie przetłumaczył nazwę sklepu jako „Borgin i Burkes”, ponieważ nie wiedział, że oryginalna nazwa miała oznaczać „U Borgina i Burke'a”. O błędzie dowiedział się w trakcie tłumaczenia szóstego tomu, dlatego nie zmieniał już polskiej formy.
Felix Felicis		Z łaciny „szczęście szczęśliwe” lub „szczęście przynoszące powodzenie”.
Gnębiwtrysk	Wrackspurt	Od wrack czyli „gnębić” i spurt czyli „wytrysk”, „przypływ”.
Horkruks	Horkrux	Crux z łaciny to „krzyż” lub „męka”.
Inferius		Łacińskie określenia inferiae, infernus i inferus wzbudzają dreszcz, ponieważ są powiązane ze światem umarłych i piekłem.
Klub Ślimaka	Slug Club	Nazwa prawdopodobnie pochodzi od nazwiska Horacego Slughorna, które oznacza „różek ślimaka”.
Kołkogonek	Nogtails	Od nog czyli „kołek” i tail czyli „ogon”.
Książę Półkrwi	The Halfblood Prince	W oryginale nazwa nawiązywała do nazwiska Eileen Prince, co sprawiło trudność tłumaczowi, który nie chciał przekładać nazwisk.
Q-Py-Blok	U-No-Po	Polska nazwa powstała w ramach konkursu na przetłumaczenie reklamy. Efekt końcowy to połączenie propozycji Justyny Frank-Kamińskiej, Marty Sznicer i Iwony Sznicer.
Sectumsempra		Z łaciny seco oznacza „siekać”, „ciąć”, „ranić”, a semper znaczy „zawsze”.
Wnykopieńki	Snargaluffs	Z angielskiego snare to „pułapka”, „usidlić”

Harry Potter i Insygnia Śmierci[]

Zwrot (wersja pl.)	Wersja oryginalna (ang.)	Uwagi i komentarze
Czarna Różdżka	The Elder Wand	Z angielskiego elder oznacza „dziki bez” albo „starsza” (w sensie wieku i godności), co odnosi się zarówno do materiału, z której wykonana jest różdżka, jak i do jej charakteru. Polska nazwa nawiązuje do czarnej magii oraz czarnego bzu, czyli innego określenia na dziki bez.
Insygnia Śmierci	The Deathly Hallows	Z angielskiego deathly oznacza „grobowe”, „trupie”, a także „należące do śmierci” Hallow to stare, rzadko używane określenie na coś lub kogoś świętego: świętych, święte miejsca, relikwia święte Polska nazwa oznacza przedmioty, które są symbolami władzy nad śmiercią (nawiązanie do np. insygniów królewskich).
Namiar	Trace	Dosłownie trace oznacza „ślad” W polskiej wersji miał to być „ślad”, jednak tłumacz uznał, że bardziej pasuje „namiar”, ponieważ zaklęcie pozwala na namierzenie czarodzieja, a nie odnajdywanie śladów.
Szmalcownicy	Snatchers	Dosłownie snatchers to „łapacze” Polska nazwa nawiązuje do osób wydających Żydów Niemcom w czasie drugiej wojny światowej, nazywanych w Polsce Szmalcownikami.

Harry Potter Wiki

Konkursy